سیر تطور نظریات ارتباطات توسعه: تأکید بر پارادایم چندگانگی فرهنگی /نوشتة: علی جعفری

ادبیات کلاسیک ارتباطات و توسعه بر مدار دو پارادایم متضاد شکل گرفته است: «پارادایم نوسازی و رشد» در مقابل «پارادایم وابستگی و توسعه‌نیافتگی» که در اولی، وجه سیاست‌گذارانه و برنامه‌ریزانه و در دومی، بُعد ارزیابی و اعتقاد برجستگی بیشتری دارد. هر دو مکتب به‌رغم تعارضات نظری و عملی مختلف، اما از جهت ادعا و ارایة مدل جهانی و همگانی توسعه همگرا و هم‌راستایند.
اراده این دو مکتب در جریان تکاپوهای برنامه‌ریزانه و تطورات نظریه‌پردازانه مصروف این مسئلة اصلی بوده است که برای عملیاتی شدن مدل جهانی و استاندارد توسعه، چگونه باید مناسبات بومی و زیرساخت‌های فرهنگی جوامع را دستخوش تغییرات بنیادین کرد و در این مسیر چه مراحل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برای مدیریت پروژة تغییر جوامع مذکور پیش‌بینی و تعریف می‌شود؟ این در حالی است که در نظریات نسل سوم، صورت مسئلة اصلی به کلی دگرگون شده است. در رویکردهای فرهنگ‌گرا به ارتباطات و توسعه دغدغة نظریه‌پردازان معطوف به این نکته است که در چارچوب هر جامعة فرهنگی، مدل اختصاصی توسعه چگونه باید تعریف شود و زمینة فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی جوامع چه اقتضائات نظری و عملی را برای طراحی روند توسعه یافتگی ایجاد کرده است؟ مقاله پیش‌رو به دنبال نشان دادن سیر تطورات نظریات ارتباطات و توسعه از نسل نظریات کلاسیک تا پارادایم چندگانگی فرهنگی است و در این مرور اجمالی سعی خواهد داشت نقاط اصلی تفاوت آن ها را نشان دهد.